«ثروت» پدیده مهاجرت را بررسی می کند :
سرمایه هایی که می روند
رئوف پیشدار - استاد دانشگاه- گزارش تحقیقی و تحلیلی مشترک برای شماره روز چهارشنبه دهم اسفند ١۴٠١ روزنامه «ثروت»
غلامحسین احمدی - روزنامه نگار اقتصادی
اگر در دهه های ۶٠ و ٧٠ مهاجرت‌ها مهاجرت‌ها بیش‌تر به دایره ناراضی های سیاسی و اجتماعی محدود می شد، حال به نخبگان و سرمایه گذاران رسیده است.
یعنی از یک پدیده عمدتاً سیاسی به پدیده‌ای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی تبدیل شده است.
دلیل مهاجرت آمیزه‌ای از مسائل اقتصادی، سیاسی، عقیدتی، فرهنگی و... است و همه این موارد را در کنار هم که بگذاریم به یک مساله بغرنج اجتماعی تبدیل می‌شود که راه را برای زندگی یک جوان دانش‌آموخته در ایران عملاً می‌بندد.
منابع غیر رسمی در ایران نقل می‌کنند که در یک سال و نیم گذشته از جانب مهاجران ایرانی ۷۰ میلیارد دلار در بخش املاک و شرکت های تجاری کانادا سرمایه گذاری شده است. مقصد اصلی مهاجرت ایرانیان طبق آمار ۵ کشور آمریکا، کانادا، ترکیه، آلمان و انگلیس ذکر شده است. مهاجران ایرانی در تأسیس شرکت های یونیکورن (شرکت های با حداقل سرمایه یک میلیارد دلار) رتبه دهم در دنیا را دارند . در دو سال گذشته فقط در ترکیه ۱۶۶۱ شرکت، توسط ایرانی ها ثبت شده است. فقط در سال ۲۰۲۲سه و نیم میلیارد دلار ایرانیان مهاجر در ترکیه املاک خریداری کرده‌اند.
طبق آمار رسمی آمریکا در سال۲۰۱۸حدود۲۹هزار ایرانی در بخش بهداشت آمریکا فعال هستند که ۸هزار نفر پزشک و جراح می‌باشند.
در رسانه ها، از رئیس سازمان نظام پزشکی کشور صحبت های هولناکی نقل شده است . او گفته است که اگر این اوضاع مهاجرتی ادامه پیدا کند تا ۵ سال آینده ایران خالی از پزشک متخصص و جراح خواهد شد و در بخش متخصص قلب بحران بسیار جدی است .
در میان مهاجران، نرخ مهاجرت برای تیم های فن آوری بالاست ، اما چیزی که همه را غافلگیر می کند ، رشد روند مهاجرت در فضاهای دیگر، مانند حوزه‌های منابع انسانی، بازاریابی و مارکتینگ است.
«یاسمن پریشان» ؛ مدیر ارشد منابع انسانی دیجی‌کالا گفته است: «سازمان دیجی‌کالا این روزها با حدود شش‌هزار نیروی کار و حدود هزاروهفتصد نفر ثابت، خیلی درگیر مساله مهاجرت است. اگر بنا بر صحبت درباره نقش منابع انسانی در نگهداشت اعضای سازمان‌ها بود، باید این نکته را بگویم که با خروج هر فرد از سازمان، چیزی معادل ۳۰ درصد بیشتر از هزینه سالانه‌شان باید صرف جایگزین کردن‌شان کرد.»
او همچنین گفته است: «موضوعی که این روزها با توجه به شرایط فعلی مهم است، بالابردن هزینه مهاجرت برای نیروهای کلیدی است و به تعویق انداختن مهاجرت برای آنهایی که در این مملکت می‌توانند شرایط بهتری داشته باشند..» هم میهن
«هاشم داداش‌پور» ، معاون دانشجویی وزارت علوم در نماز جمعه بیرجند در بهمن ۱۴۰۱ گفته است : «قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ۴۰درصد دانشجویان ایرانی به خارج کشور سفر می‌کردند که در حال حاضر به نیم‌درصد هم نمی‌رسد.»
این آمار «نادرست»، اما صرف نظر از اشتباه ارقام مقایسه نسبت دانشجویان خارج از کشور به جمعیت کل کشور با ۴۵ سال پیش مقایسه‌ درستی نیست. معاون دانشجویی از تعاریف دقیق «مهاجرت» استفاده نکرده و معلوم نیست تفاوت تعریف کسی که به گفته او «برای این‌که بتوانند به سطح علمی و دانشگاهی راه پیدا کند به خارج کشور سفر می‌کند» با کسی که «برای مهاجرت از طریق ویزای دانشجویی اقدام می‌کند» چیست. با این حال او از کسر تعداد دانشجویان خارج از کشور به کل دانشجویان ایرانی، استفاده می‌کند که بگوید: «دانشجویان ایرانی برای این‌که بتوانند به سطح علمی و دانشگاهی راه پیدا کنند» کمتر «به خارج سفر می‌کنند».
اطلاعات منتشر شده توسط وی حاکی از آن است که در سال ۱۳۵۷ نسبت دانشجویان خارج از کشور به کل دانشجویان کمتر از ۳۰ درصد است. بر اساس آمار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در سال تحصیلی ۲۰۲۱ میلادی کمی بیش از ۲ درصد کل دانشجویان داخل است.
دلایل «مهاجرت تحصیلی» در بازه‌های زمانی متفاوت است. زمانی در ایران تحصیلات تکمیلی وجود نداشت یا بسیار محدود بود و تحصیل در دوره کارشناسی در خارج از ایران تقاضای زیادی داشته‌است. تا اواسط دهه ۱۳۵۰ که در ایران مقطع کارشناسی ارشد اصلا وجود نداشته، بدیهی است همه متقاضیان تحصیلات تکمیلی باید مهاجرت تحصیلی می‌کردند. ۷۵ درصد دانشجویان ایرانی در آمریکا در سال ۱۹۷۸ در مقطع کارشناسی به تحصیل مشغول بودند، اما در سال تحصیلی ۲۰۲۱-۲۰۲۰، بیش از دو سوم دانشجویان ایرانی در آمریکا در مقطع تحصیلات تکمیلی مشغول به تحصیل بوده‌اند. اگر نسبت دانشجویان خارج به داخل در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا را در نظر بگیریم این نسبت در سال ۲۰۲۱ از ۲ درصد به ۵ درصد می‌رسد. فکت نامه
اگر روند مهاجرت نیروهای متخصص به همین شکل و روند ادامه پیدا کند، بویژه در زمینه پزشکی کشور در آینده نزدیک دچار کمبود شدید پزشک و پرستار می شود.
« محمدرضا میرزا آقایان» ، رئیس انجمن علمی جراحان قلب ایران می گوید : در حال حاضر ما ۲۳۰ الی ۲۴۰ جراح قلب داریم. ۱۰ سال است متقاضیان رشته جراحی قلب خیلی کم شده اند و در این رشته یک بحران اساسی داریم. پیش‌بینی می‌کنیم در سال ۱۴۰۷ یا ۱۴۰۸ صف‌های بسیار طولانی برای نوبت عمل قلب خواهیم داشت، یا مراجعه بیماران، به کشورهای خارجی ایجاد می‌شود. خبر فوری
هرچند که طی ماه‌های اخیر درباره مهاجرت پزشکان بارها هشدار داده شده، اما آنچه که به اندازه مهاجرت پزشکان مهم است و شاید کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، مهاجرت گروه‌های پیراپزشکی خصوصا پرستاری است.
دبیرکل خانه پرستار هرچند که آمار مهاجرت پرستاران را اعلام می‌کند اما تاکید می‌کند که همکاران پرستارش، از اعلام این آمار دل‌خوشی ندارند، او می‌گوید: «همکارانم می‌گویند آمار از مهاجرت پرستاران را اعلام نکنید، چون بجای این‌که مشکلات را حل کنند، سنگ‌اندازی می‌کنند برای موسسات کاریابی و راه‌های مهاجرت تا پرستاران برای خروج از کشور دچار مشکل شوند.»
در ایران آمار مهاجرت پرستاران دقیق و شفاف نیست، اما «محمد شریفی مقدم» دبیرکل خانه پرستار،‌ براساس آنچه که آمار درخواست گواهی goodstanding ( گواهی گود استندینگ، سندی برای اثبات عدم سوءپیشینه یک پرستار، پزشک یا کارکنان پیراپزشکی دیگر برای کشور مقصد است) می‌داند، می‌گوید:« فقط براساس این آمار دست‌کم سالانه ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند، درواقع ماهانه حدود ۲۰۰ پرستار کشور را ترک می‌کنند،‌ البته این آمار هم دقیق نیست، چون برخی شخصی و یا از راه‌های دیگری برای مهاجرت اقدام
می‌کنند.
وی همچنین می گوید : حقوق پرستاران در سایر کشورها از ۴ هزار تا ۸ هزار دلار است. در کشور ما حداقل و حداکثر حقوق پرستاران ۶ تا ۱۲ میلیون تومان است، یعنی حداکثر ۳۰۰ دلار در ماه. کشورهای مقصد مهاجرت برای پرستاران آلمان، آمریکا، استرالیا و کانادا هستند./ خبرآنلاین
قطع، محدودیت دسترسی به اینترنت آثار تخریبی زیادی در دیجیتال مارکتینگ گذاشته است و اگر سریعاً وضع بهبود پیدا نکند، سرمایه های انسانی بیشتری از کشور خواهند رفت.
خرمشاهی، کارشناس اقتصاد دیجیتال هشدار می دهد : مهاجرت استارتاپ‌ها و نخبگان کار آفرین دارد به نقطه خطرناکی می‌رسد. با طولانی‌تر شدن وضعیت بی‌ثباتی اینترنت، با موج ورشکستگی و آسیب‌دیدگی شرکت‌های داخلی مواجه خواهیم شد. ناپایداری اینترنت، پایداری اقتصاد ایران را تهدید می‌کند. / پایگاه خبری انتخاب
آمارهای حداقلی نشان می‌دهد که دست‌کم ۳۰ تا ۳۵ میلیارد دلار سرمایه از ایران به سه کشور کانادا، امارات و ترکیه طی ۱۰ سال اخیر خارج شده که حکایت از این دارد که مهاجرت در واقع عادت اقتصادی و یا حتی فرهنگ اقتصادی ایرانیان شده است.
طبق داده‌های آماری سالانه اداره مهاجرت شهروندی و پناهندگی کانادا از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱ در مجموع ۷۶ هزار و ۳۸۱ ایرانی در کانادا تابعيت دائم گرفته‌اند و میزان سرمایه‌گذاری آن‌ها به رقم عجیب ۱۹ میلیارد دلار می‌رسد.
همچنین در سال گذشته ۵۴۵ هزار ایرانی ساکن امارات بوده‌اند و حجم سرمایه‌ گذاری ها در املاک در سال ۲۰۱۲ حدود ۹۰۰ ميليون دلار بوده است. ایرانی‌ها در ترکیه هم از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲ تعداد ۳۵ هزار و ۵۵۸ واحد مسکونی خریداری کرده‌اند که ارزش آن برابر با ۹ میلیارد دلار است./ روزنامه فرهیختگان
گرچه راه مهاجرت ساده نیست و کمابیش بسته است اما ۹۰ درصد جوانانی که من می‌بینم یا کسانی که فعلاً هنوز امید به زندگی و شکوفایی دارند به دنبال جایی در کره زمین می‌گردند تا بتوانند با آرامش خودشان را شکوفا کنند و زندگی کنند، اما مفهوم زندگی در حال حاضر از مردم گرفته شده و به نظر می‌رسد مسوولان کشور اگر این را احساس هم کنند، برای آن ارزشی قائل نیستند و در ذهنیت خود زندگی می‌کنند.
دلیل مهاجرت همان‌طور که اشاره شد؛ آمیزه‌ای از مسائل اقتصادی، سیاسی، عقیدتی، فرهنگی و... است و همه این موارد را در کنار هم که بگذاریم به یک مساله بغرنج اجتماعی تبدیل می‌شود که راه را برای زندگی یک جوان دانش‌آموخته در ایران عملاً می‌بندد.
یادمان باشد؛ زمانی که زلزله بیاید همه از شهر فرار می‌کنند، به این شرایط دیگر نمی‌توان نام مهاجرت داد.
مساله حائز توجه در بحث مهاجرت، سطح کیفی بالای مهاجران است که به راحتی جذب جامعه هدف مهاجرت می شوند، ولی برای کشور فاجعه ای غیر قابل جبران است.
موسسه غیرسیاسی و غیرانتفاعی MPI (Migration policy Institute)
می گوید كه در تاريخ آمریکا، بالاترین سطح کیفی مهاجران متعلق به جامعه ایرانیان است.
جامعه ایرانی‌تبار از نظر:
- آموزش و تحصیلات
- مشاركت اجتماعی
- پرداخت مالیات و اجرای قانون
برترین مهاجرانی هستند که تاریخ امریکا تاکنون به خود دیده است.
بر اساس دو سرشماری در سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰ تعداد ایرانیان مقیم آمریکا یک میلیون و ٩٠٠ هزار تن است که ٩٠٠ هزار تن آنان در ایالت کالیفرنیا زندگی می‌کنند و ۲۰درصد جمعیت‌شان در (بورلی‌هیلز) ساکن هستند. ایرانیان مقیم امریکا از نظر مذهبی بسیار متنوع هستند مدرک ۵۱ درصد ایرانیان بیش از لیسانس است. درحالی‌که این نسبت در جمعیت آمریکایی ۲۴ درصد است. از هر چهار ایرانی بیش از یک‌ تن فوق‌لیسانس و دکتری دارد. این بالاترین آمار در میان ۶۷ گروه قومی ساکن آمریکا است.
بر اساس آمار اداره بازرگانی آمریکا ، ایرانیان در بین ۲۰ گروه مهاجر برتر، بالاترین نرخ مالکیت کسب ‌و کار را دارند که سهم قابل توجهی در اقتصاد ایالات متحده دارند.
تقریباً از هر دو خانواده ایرانی- آمریکایی یک خانوار درآمد سالانه بیش از ۱۰۰ هزار دلار دارند اما این نسبت در خانواده امریکایی یک به پنج است. بر اساس آمار دانشگاه MIT، اساتید، دانشمندان، مهندسان و مشاغل ایرانی در ایالات متحده حدود یک تریلیون دلار را در اختیار دارند یا آن را مدیریت می کنند. آن ها در هر بخش از جامعه حضور برجسته‌ای دارند. در حال حاضر، نزدیک به ۱۵۰۰۰ پزشک با اصالت ایرانی در ایالات متحده مشغول به کار هستند. ایرانیان به عنوان قانونمندترین قومیت تاکنون و دارای کمترین بزه اتهام و محکومیت هستند. بزه و خلاف در جامعه ایرانی- آمریکایی پایین‌ترین رتبه در مقایسه با دیگر مهاجران در تاریخ ایالات متحده است.
دوازده هزار استاد تمام ایرانی در دانشگاه‌ها و موسسات اموزش عالی آمریکا تحقیق و تدریس می‌کنند، بطوری‌که به سختی می‌توان یک دانشگاه یا کالج آمریکایی را پیدا کرد که در آن حداقل یک یا چند استاد ایرانی - آمریکایی در آن خدمت نکنند. آنچه بیش از همه قابل توجه است این است که ۷۵ درصد اساتید ایرانی در دویست دانشگاه برتر امریکا (از میان چهار هزار دانشگاه) تدریس می‌کنند که هم مایه افتخار است و هم تاسف!
جمع بندی : آخرین اطلاعات جمع‌آوری‌شده از منابع داخلی و خارجی از جمله رسانه ها، سازمان ملل، اداره گذرنامه، اداره های مهاجرت آمریکا و کانادا و منابع دیگر در سال ١۴٠١ نشان می‌دهد جمعیت ایرانیان در ۲۰ کشور دنیا، با بیشترین جمعیت، حدود دومیلیون نفر تخمین زده می‌شود. کشورهای آمریکا، کانادا، آلمان، ترکیه و انگلستان مهم‌ترین مقصد مهاجرتی ایرانیان اند. ایرانیان در سه‌سال اخیر از دو کشور کانادا و انگلستان، دو هزار ویزای استارت‌آپی، خوداشتغالی و سرمایه‌گذاری دریافت کرده‌اند. در ١٢ سال اخیر، سالانه ١٢هزار ویزا یا مجوز اقامت‌موقت کاری از کشورهای استرالیا، کانادا، آمریکا، انگلستان و اتحادیه اروپا برای ایرانیان صادر شده است. در سال‌های ٢٠١۵، ٢٠١۶ و ٢٠١٧، ایرانیان رتبه‌هشت‌ را در خرید خانه در ترکیه و در سال‌های ٢٠٢٠ و ٢٠٢١، اولین مشتریان خرید خانه بودند اما در سال‌ ٢٠٢٢، روسیه رقیب ایران شد و به این ترتیب روسیه و ایران، رتبه‌های اول و دوم خرید خانه در این کشور را به‌دست آورده‌اند.
میل به مهاجرت در میان کارآفرینان و مدیران ارشد، مدیریت میانی، کارکنان، پزشکان، پرستاران، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان، قابل‌توجه است. بالاترین میزان تصمیم به مهاجرت در میان دانشجویان و فارغ‌التحصیلان با ۴.٣۴ درصد و کمترین آن میزان پزشکان و پرستاران با ۵.٧ درصد است.
در بخش مهاجرت‌ به دلایل اقلیمی، در سازمان بین‌المللی مهاجرت تاکید کرده که تا سال ۲۰۵۰ ، حدود ۲۰۰ میلیون نفر درنتیجه تغییرات اقلیمی به‌صورت موقتی یا همیشگی آواره شده‌اند.
این گزارش نشان می‌دهد، ایران در دهه‌های بعدی با افزایش ۶.۲ درجه سانتیگرادی و کاهش ۳۵ درصدی میزان بارندگی مواجه می‌شود. این مسئله زمانی اهمیت پیدا می‌کند که مشخص می‌شود بحران تغییر اقلیم در ایران بسیار شدیدتر از خاورمیانه است.
براساس داده‌های اداره گذرنامه ۳۷درصد از رتبه‌های برتر و برگزیده‌های المپیادهای سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ کشور را ترک کرده‌اند. میزان دانشجویان ایرانی در کشور ترکیه هم از سال٢٠١٣ ، روند صعودی قابل‌توجهی داشته است. روند تحصیل دانشجویان ایرانی در کانادا هم، افزایشی است. مهاجرت افراد با تحصیلات دانشگاهی و افراد دیپلم و زیردیپلم با تغییر شرایط جهانی و داخلی مانند ایجاد پنجره پناه جوپذیری در جهان و اثرات اجتماعی – اقتصادی تصویب یا خروج از برجام ارتباط داشته است. در سال 2021 حدود 69هزار نفر از اتباع‌ایرانی در وضعیت پناهجویی و در انتظار دریافت نتیجه پناهندگی خود به‌سر می‌برند.