*رئوف پیشدار
استاد دانشگاه - خبرنگار پیشین ایرنا در آسیای مرکزی- سوم تیرماه ١۴٠۲
« واگنر» ها که حالا برای روسیه یک تهدید نظامی و امنیتی شده اند، یک گروه و تشکیلات نظامی اند که در فرهنگ نظامی و در تعاریف مبتنی بر کنوانسیون‌های ژنو « مزدور» خوانده می شوند.
اطلاعات مرتبط با گروه واگنر (PMC Wagner) که به عنوان یک گروه مزدور شبه نظامی خصوصی که برای ارتش روسیه کار می کند، برای اولین بار در سال ۲۰۱۴ رسانه‌ای شد، زمانی که این گروه از نیروهای جدایی طلب طرفدار روسیه در شرق اوکراین حمایت می کرد. تا آن زمان، واگنر یک سازمان مخفی بود که بیشتر در آفریقا و خاورمیانه فعالیت می کرد.
برآورد شده که گروه واگنر اکنون و تنها در اوکراین ۵۰ هزار نیرو دارد که به نیابت از روسیه می جنگند. این تعداد نیرو را «یوگنی پریگوژین» رهبر واگنرها تایید کرده است.
واگنر حال به یکی از اجزای اصلی کارزار اوکراین تبدیل شده است. اگرچه وجود نیروهای مزدور در روسیه غیرقانونی است ، گروه واگنر در سال ۲۰۲۲ به عنوان یک شرکت ثبت شد و یک دفتر مرکزی جدید در سن پترزبورگ افتتاح کرد. ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و چند کشور دیگر واگنر را یک گروه جنایتکار معرفی کرده و علیه آن اقداماتی انجام داده اند. واگنر متهم به جنایت جنگی متعدد در اوکراین است که ارتش روسیه هم به آن مرتکب شده است. پوتین تحت تعقیب دادگاه جنایت جنگی قرار دارد.
به رغم غیرقانونی بودن مزدوری نظامی در روسیه، واگنر آشکارا در شهرهای این کشور بویژه سن پترزبورگ ، روی بیلبوردها آگهی استخدام نصب می‌کند و در رسانه‌های روسی به عنوان سازمان میهن‌پرستان نام برده می‌شود.
گروه واگنر که توسط تاجر روسی «یوگنی پریگوژین» تأسیس شد، یک شرکت نظامی خصوصی برجسته مرتبط با کرملین (PMC) است. این گروه اولین بار در سال ۲۰۱۴ در جریان الحاق کریمه به روسیه پدیدار شد و از آن زمان در سوریه و حداقل نیمی از کشورهای آفریقایی فعالیت کرده است. نشانه ها گواهی می دهند اعراب داعشی جدا شده ، مزدورانی از آفریقا و حوزه بالکان و حتی جنگاوران افغانی با واگنر همراه اند.
واگنر شبکه ای پیچیده از شرکت ها و گروه های مزدور است که عملیات آن‌ها ارتباط نزدیکی با جامعه نظامی و اطلاعاتی روسیه دارد. تخمین زده شده است که حدود پنج هزار عضو آن در سراسر آفریقا مستقر هستند.
تاکنون جزئیات زیادی از اقدامات رهبر این گروه منتشر نشده اما هر از گاه برخی اطلاعات از جمله استخدام زندانیان روسی برای گروه واگنربه رسانه‌ها درز پیدا کرده است . برخی ویدئوها در فضای مجازی از سخنرانی های وی برای زندانیان روسیه منتشر شده است. «تریسی جرمن»استاد درگیری و امنیت در کینگز کالج لندن به یک رسانه غربی گفته است : اولین عملیات گروه واگنر کمک به روسیه برای الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴ بود.
مدارک و شواهد حاکی است؛ مزدوران گروه واگنر تاکنون در کشورهای مختلفی حضور داشته و اهداف مختلف نظامی را مورد پیگیری قرار داده اند که برخی از موارد آن به شرح ذیل است:
- این گروه از سال ۲۰۱۵، در سوریه مستقر است و در کنار نیروهای طرفدار دولت جنگیده و از میادین نفتی محافظت می کند. علاوه براین ردپای واگنر در لیبی نیز توسط نهادهای امنیتی غرب رصد شده و گفته می شود این گروه از نیروهای وفادار به ژنرال خلیفه «حفتر» حمایت می کنند.
جمهوری آفریقای مرکزی (CAR) از گروه واگنر برای محافظت از معادن الماس دعوت کرده است و گمان می رود که از معادن طلا در سودان محافظت کند.
دولت مالی در غرب آفریقا از گروه واگنر علیه گروه های شبه نظامی اسلامی استفاده می کند.
طبق گزارش شبکه تلویزیونی الجزیره ، این گروه مزدور متهم به غارت منابع طلای سودان برای تامین مالی عملیات در اوکراین است.
نیروهای گروه واگنر در سال ۲۰۱۹ به موزامبیک اعزام شدند تا به مبارزه با دولت خودخوانده در استان شمالی «کابو دلگادو» کمک کنند. اما این گروه نتوانست شورش را مهار کند و پس از چند ماه از منطقه عقب نشینی کرد.
ردپای واگنر در اوکراین - این گروه نقش مهمی در تصرف شهر کلیدی« باخموت» در شرق اوکراین توسط روسیه داشت که آن‌را به سرزمینی سوخته مبدل ساخت. واگنر به مقام های ارشد نظامی مسکو وعده داده بود که باخموت را تا پایان بهار به ارتش روسیه تحویل دهد که آن‌را ویران تحویل داد . نیروهای اوکراینی در گزارش های خود اعلام کرده بودند که جنگنده های این کشور به تعداد زیادی افراد - واگنر-که در زمین های باز در حوالی این شهر در صف اول تهاجم قرار داشتند، حملات مکرری داشته که احتمالا تعداد زیادی کشته به جای گذاشته است . گزارشی که توسط روسیه تایید نشد. وزارت دفاع روسیه در گزارش های خود در مورد این‌که گروه واگنر در این جنگ شرکت داشته، اشاره ای نکرده اما شرکت کنندگان در این نبرد را به دلیل ایفای نقش "شجاع و از خودگذشتگی" تحسین کرد.
درآمدهای واگنر - خزانه داری آمریکا گزارش داده؛ واگنر از حضور خود برای غنی سازی شرکت های معدنی که مالک آنهاست استفاده می کند و احتمالاً فرمانده پریگوژین از عملیات گروه واگنر درآمدهای کلانی کسب کرده است. گروه واگنر استقرار خود را در سودان از حکومت عمر البشیر، رئیس‌جمهوری سابق، که در سال ۲۰۱۹ در جریان اعتراضات گسترده از قدرت کنار گذاشته شد، آغاز کرد.
طبق گزارش های رسانه ای ،پس از سفر البشیر در سال ۲۰۱۷ به روسیه، Meroe Gold، یک شرکت معدنی جدید متعلق به شرکت روسی M Invest، شروع به آوردن کارشناسان روسی به سودان، سومین تولیدکننده بزرگ طلا در آفریقا کرد. در سال ۲۰۲۰، وزارت خزانه داری ایالات متحده M Invest و Meroe Gold را تحریم کرد و گفت که تحقیقات آن نشان داده است که M Invest پوششی برای گروه واگنر است. اتحادیه اروپا پس از این گزارش، Meroe Gold را تحریم کرد. شورای اروپا در بیانیه ای اعلام کرد: گروه واگنر از طریق وابستگی خود به ارتش سودان، حق استخراج طلای سودان و صادرات آن به روسیه را تضمین کرده است.
چرا واگنر با ارتش روسیه درگیر شده است؟
در ماه‌های اخیر، «پریگوژین» فرمانده کنونی واگنر بارها «سرگئی شویگو» وزیر دفاع روسیه و «والری گراسیموف»رئیس ستاد کل ارتش روسیه را به بی‌کفایتی و کمبود عمدی واحدهای واگنر که در اوکراین می‌جنگند، متهم کرده است. در روزهای اخیر نیز وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که گروه های داوطلب نظامی در اوکراین باید تا پایان ماه ژوئن(تیرماه) تحت پوشش وهدایت این وزارتخانه درآیند و با آن برای ادامه فعالیت قرارداد امضا کنند. اگرچه در اطلاعیه وزارت دفاع روسیه از گروه واگنر نام برده نشده، اما این اقدام به عنوان اقدام مستقیم مسکو برای به دست آوردن کنترل کامل بر این گروه تلقی شده است.
در پی این اقدام وزارت دفاع روسیه، پریگوژین هم با انتشار اطلاعیه ای هر نوع واگذاری این گروه به این وزارت خانه و انعقاد قرارداد با آن را به شدت رد کرد.
یوگنی پریگوژین برای اولین بار با لقب «آشپز پوتین» به شهرت رسید، چون برای رویدادهای رسمی در کرملین غذا و نوشیدنی تأمین می‌کرد.
گفته شده او که تاجری از سنت پترزبورگ، دومین شهر بزرگ روسیه، و با ولادیمیر پوتین از دهه ۱۹۹۰ آشنا بوده است. در آن زمان رئیس‌جمهوری آینده در دفتر شهردار کار می‌کرد و به رستوران او که در بین مقامات محلی محبوب بود، رفت و آمد می‌کرد.
بیش از ۱۰ سال پیش چندین تحقیق ژورنالیستی او را به یک به اصطلاح «کارخانه ترول» در سن پترزبورگ مرتبط کردند - یک واحد اطلاعات نادرست که نقش گزارش شده آن تولید محتوا برای بی اعتبار کردن مخالفان سیاسی روسیه به صورت آنلاین و نشان دادن وجهه‌ای خوب از کرملین بود.
او با برخی سیاست‌مداران و نظامیان روسیه روابط «خصمانه‌ای» دارد از جمله «سرگی شویگو» و «الکساندر بگلوف» فرماندار سن پترزبورگ که او را آشکارا به «کمک به ارتش اوکراین» متهم کرده است.
متحدین واگنرها نیروهای مسلح روسیه (۲۰۱۴–۲۰۲۳)، نیروهای جدایی‌طلب روسیه در دونباس، نیروهای مسلح سوریه، حشد شعبی، نیروهای مسلح آفریقای مرکزی، ارتش ملی لیبی، نیروهای پشتیبانی سریع، نیروهای دفاعی مسلح موزامبیک و نیروهای مسلح مالی هستند.
و اما؛ معارضین واگنرها نیروهای مسلح اوکراین، نیروهای مسلح روسیه (از ۲۰۲۳)، داعش، جبهه النصره (۲۰۱۴–۲۰۱۷)، هیات تحریر شام، جبهه آزادی‌بخش ملی سوریه، ارتش آزاد سوریه، نیروهای دموکراتیک سوریه، ائتلاف میهن‌پرستان برای تغییر، ارتش لیبی، انصارالسنه، جماعت نصرالاسلام والمسلمین، نیروهای مسلح ایالات متحده آمریکا، سپاه داوطلب روسیه، هنگ آزادی روسیه اند.
سخنرانی پوتین به ما از شرایط چه می‌گوید؟ در حالی که نیروهای واگنر مدعی پیش روی به سوی مسکو اند، کرملین متن کامل سخنرانی پوتین را با عنوان «درخواستی از شهروندان روسیه» منتشر کرده است. این عنوان در تلاشی آشکار برای تأکید بر اهمیت وحدت در کشور - در بحبوحه شکاف های فزاینده و نارضایتی عمومی از تهاجم تمام عیار پوتین به اوکراین است. پوتین حتی به وقایع سال ۱۹۱۷ اشاره کرد، زمانی که «روس‌ها در حال کشتن روس‌ها» در جریان یک جنگ داخلی خونین بودند.
پوتین در سخنرانی خود به ملت روسیه می‌گوید برخی روس‌ها «فریب خورده‌اند تا به یک ماجراجویی جنایتکارانه بپردازند» - بدون اینکه به طور مشخص به جنگجویان واگنر اشاره کند.
پوتین در این سخنرانی تلویزیونی مدعی شده، نیروهای مسلح روسیه دستورات لازم را دریافت کرده اند.
پوتین می‌گوید؛ برای حفاظت از روسیه هر کاری انجام می دهد. هرکسی که علیه ارتش اسلحه به دست گرفته، خائن است ما پیروز خواهیم شد، قوی تر خواهیم شد
ارزیابی اطلاعاتی از وضعیت جاری در روسیه نشان می دهد که برخی از واحدهای واگنر « از طریق استان ورنژ به سمت شمال حرکت می‌کنند و تقریباً و مطمئنا هدفشان رسیدن به مسکو است». این استان در نیمه راه بین پایتخت مسکو و روستوف- نا-د‌نو، شهر جنوبی روسیه قرار دارد که گروه مزدور واگنر مدعی است اکنون کنترل آن را در اختیار دارد. شواهد نشان می‌دهد که واگنر «به احتمال قریب به یقین» مراکز کلیدی در روستوف-نا-دونو را اشغال کرده است.
اطمینان دارم که شورش واگنر «مهم ترین چالش برای دولت روسیه در زمان های اخیر» است بویژه آن‌که تایید شده نیروهای گروه واگنر «حداقل در دو نقطه از اوکراین اشغالی به روسیه رفتند» که این، موقعیت روسیه در اراضی اشغالی اوکراین را بشدت آسیب پذیر می کند، آن‌هم در حالی‌که غرب به رهبری و تشویق آمریکا در حال تسلیح و تجهیز اوکراین به سلاح های جدید با قابلیت بالا در زمین و هوا است.
باید دید در ساعات آتی، وفاداری نیروهای امنیتی روسیه، به ویژه گارد ملی روسیه، کلید وقایع بعدی این بحران خواهد بود.
لحظات برای روسیه جدی و تعیین کننده شده است. تعیین کننده در جنگ ۱۶ ماهه روسیه در اوکراین که به طور بالقوه چالشی در برابر ولادیمیر پوتین در تسلطش بر قدرت است.
ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه، یوگنی پریگوژین، رئیس گروه مزدور واگنر را به خیانت، آغاز شورش مسلحانه و «خنجر زدن از پشت به کشور» متهم می‌کند.
پریگوژین که حالا یکی از مهم‌ترین چهره‌ها در روسیه شده می‌گوید؛ هدفش «کودتای نظامی نیست بلکه کارزاری برای عدالت» به راه انداخته است اما شیوه عمل او، حرفش را تأیید نمی کند و ابهامات زیادی وجود دارد.
با این وصف، اگر امروز در خیابان‌های مسکو قدم بزنید، احساس آرامش و آسودگی می‌کنید. چیز دیگری که متوجه آن نمی شوید برقراری سنگین تدابیر امنیتی است. در حال حاضر احساس نمی‌شود که روسیه وارد جنگ داخلی شود. اما همه چیز می تواند خیلی سریع تغییر کند. این مشکل بزرگی است که ولادیمیر پوتین باید حل کند.او نه تنها با جنگی در اوکراین درگیر است، بلکه اکنون این شورش مسلحانه را در کشور خود شاهد است که باید آن را حل کند.
جامعه بین المللی شروع به واکنش به تحولات روسیه کرده است. برخی از کشورهای هم مرز با روسیه در حال ایجاد تدابیر امنیتی هستند و پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) می گوید اوضاع را از نزدیک زیر نظر دارد.
در بریتانیا کمیته اضطراری دولت یا نشست کبرا، در حال بررسی وضعیت روسیه است. نخست وزیر ریشی سوناک قرار است امروز با دیگر متحدان بین المللی این کشور صحبت کند.
ایران هنوز واکنشی رسمی نداشته اما حساب توییتری نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی گفته اقدامات گروه واگنر می تواند «آثار روانی مخربی را به‌دنبال داشته باشد اما این گروه از نقطه نظر ماهیتی فاقد حداقل توان لازم برای به چالش کشاندن ارتش روسیه است‌. »
غربی‌ها تضعیف بیشتر و بیشتر روسیه را می‌خواهند. آنها در پی سرنگونی پوتین و یا فروپاشی جمهوری فدراتیو روسیه نیستند چرا که بی‌ثباتی ناشی از فروپاشی روسیه برای مجموعهٔ نظام بین‌الملل به اندازه‌ای پرهزینه است که فقط دیوانگان ممکن است آن را آرزو کنند. پوتین همچنان در نیروهای مسلح و امنیتی روسیه هوادار زیاد دارد و الیگارشی روسیه حامی او است.
در این بین، گزینه استفاده از تسلیحات اتمی تاکتیکی علیه اوکراینی‌ها اما فضا را به قدری غیرعقلانی و پیچیده می‌کند که حدس عواقب آن به راحتی امکان‌پذیر نیست.
خلاصه پوتین در بد مخمصه‌ای گرفتار شده است و متحدانش نیز از این مخمصه به طور جدی آسیب خواهند دید.